Cinsiyetin Tayininde Kromozomal ve Fenotipik Süreçler

İçerik Yazarı: Sudenur Kalçı

Editör: Azize Eda Taşkın

Tasarım: Sudenaz Şencan

Cinsiyetin embriyonal dönemde belirlenmesi, kromozomlardaki cinsiyet bilgisine bağlı olarak gerçekleşir. Bu süreç, kromozomal cinsiyetin belirlenmesi, ardından gonadların (yumurtalıklar veya testisler) cinsiyete özgü şekilde gelişmesi ve son olarak da dış görünüşteki cinsiyet özelliklerinin ortaya çıkması şeklinde ilerler.

İnsanlarda, kadınlar XX kromozomlarına sahipken, erkekler XY kromozomlarına sahiptir. 'Sex-determining Region Y' (SRY) geni, Y kromozomunun kısa kolunda bulunan 'pseudoautosomal region 1' (PAR1) adlı bölgeye yakın bir konumda yer alır. Bu bölge, mayoz bölünmenin profaz I aşamasında gen değişimi olayının sıklıkla gerçekleştiği bir alandır.

SRY geni, 'Testis Determining Factor' (TDF) adı verilen bir gen transkriptini üreterek gonadların testis yönünden farklılaşmasını tetikler. Bu genin varlığı, erkek cinsiyet gelişimini başlatır.

Ancak, bazı durumlarda SRY'nin gen değişimine katılabileceği ve bu nedenle embriyonun XY kromozomuna sahip olmasına rağmen SRY'nin kaybıyla dişi olarak gelişebileceği veya XX kromozomuna sahip bir embriyonun SRY kazanmasıyla erkek olarak gelişebileceği belirtilmiştir.

Embriyonik aşamada, gonadlar henüz farklılaşmamış durumda iken bu evre 'Indifferent D'nem' olarak adlandırılır. Cinsiyet kromozomları XX olan bireylerde, gelişmekte olan gonadlar ilerleyen aşamalarda ovaryuma dönüşürken, XY olanlarda ise testisler gelişir. Bu süreçte testislerin gelişimi, Y kromozomundaki SRY geni tarafından kontrol edilir.

Dış görünüşteki cinsiyet özelliklerinin belirlenmesi, hormonlar tarafından kontrol edilir. Erkeklerde testosteron, kas gelişimi ve vücut kıllanmasını etkilerken, dişilerde östrojen ve progesteron, meme gelişimi ve vücut yağ dağılımını düzenler. Bu hormonlar, cinsiyet özelliklerinin oluşumunda belirleyici faktörlerdir.