Doğanın Kara Büyüsünün Fokurtusu: Gök Gürlemesi

İçerik Yazarı: Fatma Melike Şahin

Editör: Elif Nur Öztürk

Tasarım: Sudenaz Şencan

Yağmurlu, rüzgârlı, gri bir günde ani bir parlama ve aydınlanmanın ardından patlama benzeri bir ses duyulur, bunu takip eden çatırdamalar ve kırılmalar en sonunda boğuklaşır ve kaybolur ya da bulutlar arasındaki veya yerle gök arasındaki anlaşmazlık çözülene kadar kendini tekrarlar. Peki antik çağlarda Zeus’un, Thor’un, Indra’nın özel gücü kabul edilen gök gürlemesi aslında nedir?

Buz kristallerinin ve su damlacıklarının bulutlarda bir arada bulunduğu sıcaklıklarda bu parçacıklar birbirine çarparak elektron transferi yaparlar ve bunun sonucunda bulutlar elektrik yükleriyle yüklenir, güçlü fırtınalar iyonların ağırlıklarına göre negatif yüklülerin bulutun merkezinde, pozitif yüklülerin bulutun etrafında olacak şekilde dağılmasına neden olur.

Elektriksel potansiyelleri farklı olan iki bulut birbirine yakınlaştığında merkezleri arasında doğal bir kanal kurulur ve “şimşek” olarak adlandırdığımız bulutlar arası elektrik boşalması yaşanır. Benzer şekilde bir bulut yoğun negatif yükle yüklendiğinde nötrleşmek için elektronlarını pozitif yüklü toprağa saçar ve “yıldırım” olarak adlandırdığımız buluttan toprağa elektrik boşalması yaşanır.

Şimşek ve yıldırım olaylarında bulutların etrafındaki hava bir anda 20.000ºC-30.000ºC sıcaklığa yükselir ki bu Güneş’in yüzey sıcaklığının 5 katına denktir. Süratle ısınan hava genleşir ve sonik ses dalgaları yayılır. Farklı frekanslarda seyreden gök gürlemesinin karakteristik ses katmanları pek çok şey anlatır. Örneğin; ağır ve derinden gelen ses kaynağa uzak olduğumuzdan, çatırtılı ses ise şimşek veya yıldırımın birçok kola ayrıldığından bahseder.

Gök gürlemesinin şimşek ve yıldırımla eş zamanlı gerçekleşiyor olmasına rağmen bizim tarafımızdan daha geç algılanmasının sebebi ise ışık hızının ses hızından çok daha yüksek olmasıdır: şimşek veya yıldırımın hızı 150.000 km/s, gök gürlemesinin hızı 340 m/s. Gök gürlemesi 3-5 sn kadar sürer ancak dağlık bölgelerde 30 sn kadar sürebildiği de doğrudur. Bununla birlikte, ses dalgaları atmosferin alt katmanlarında kırılırsa 64 km. kadar uzaktan bile duyulabilir ama ideal yarıçap 16 km. kabul edilir.