Sessiz Ölüm: Karbonmonoksit Gazı

İçerik Yazarı: Zeynep Baykara

Editör: Fatma Melike Şahin

Tasarım: Ece Kara

Tu Youyou, 2015 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü'nü kazanarak bu ödülü alan ilk Çinli kadın bilim insanı olma unvanını elde etmiştir. En büyük başarısı, sıtma tedavisinde devrim yaratan artemisinin adlı bileşiği keşfetmesidir. Onunla ilgili ilginç bilgilerden biri, babasının ona bir geyiğin artemisia bitkisini yerken arkadaşlarını bir araya getirmek için çağırdığı anlamına gelen ünlü bir şiirden esinlenerek "Youyou" adını vermesidir. Elbette, şiirde bahsi geçen Artemisia bitkisinin Tu'nun profesyonel kariyeriyle kopmaz bir bağ kurması tam bir tesadüftür.

Öncelikle sıtma nedir bunu bir konuşalım. Sıtma, Plasmodium adı verilen parazitlerin neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır ve genellikle Anofel türü sivrisineklerin ısırması yoluyla insanlara bulaşır. Bu parazitler, kan dolaşımına girdikten sonra karaciğere yerleşir ve burada çoğaldıktan sonra tekrar kana geçerek kırmızı kan hücrelerini enfekte eder.

Hastalığın en yaygın belirtileri arasında yüksek ateş, titreme, terleme, baş ağrısı, kas ağrıları, yorgunluk, mide bulantısı ve kusma yer alır. Sıtma, zamanında tedavi edilmediği takdirde ölümcül olabilir ancak doğru ilaçlarla tedavi edilebilir ve kontrol altına alınabilir.

World Health Organization ve UNICEF’in yaptığı Dünya Malarya Raporu’na göre 2004 yılı sonunda 107 ülke ve bölgede sıtma bulaşma riski vardı. Yaklaşık 3,2 milyar insan sıtma bulaşma riski olan bölgelerde yaşıyordu. Her yıl tahmini olarak 350-500 milyon sıtma vakası görülmekte, bunların çoğu P. falciparum ve P. vivax enfeksiyonları kaynaklıydı. Falciparum sıtması, her yıl 1 milyondan fazla ölüme neden olmaktaydı ve özellikle çocuklarda diğer enfeksiyonlarla birlikte daha fazla ölüme yol açmaktaydı.

1930 yılında Çin'in Ningbo şehrinde doğan Tu, Pekin Üniversitesinde farmakoloji eğitimi aldıktan sonra geleneksel Çin tıbbı ile modern bilimi birleştirmenin yollarını araştırmaya başladı. 1960'ların sonlarında dünya genelinde sıtma salgınları ciddi bir sağlık krizi hâline geldiğinde Tu, Çin hükümetinin desteklediği bir projede yer aldı ve geleneksel bitkisel tedavi yöntemlerini incelemeye başladı.

Yıllar süren araştırmalar ve denemeler sonucunda, Artemisia annua bitkisinden elde ettiği artemisinin sıtma parazitlerine karşı etkili olduğunu keşfetti. Ancak bu bileşiğin doğru şekilde özütlenmesi gerektiğini fark etti ve düşük sıcaklıkta yapılan bir ekstraksiyon yöntemi geliştirerek artemisini saflaştırmayı başardı. Bu keşif, sıtmanın tedavisinde çığır açtı ve özellikle Afrika ve Asya’da milyonlarca kişinin hayatını kurtaran en etkili ilaçlardan biri hâline geldi.

Tu Youyou'nun bu bilimsel başarısı, geleneksel bilgi ile modern bilimin birleştirilmesi konusunda önemli bir dönüm noktasıdır. Resmî bir doktora derecesi olmamasına rağmen, Tu'nun azmi, sabrı ve bilimsel sezgisi, onu dünya genelinde tanınan bir bilim insanı hâline getirdi.

Nobel Ödülü’nü kazanmasının ardından, Tu, sıtmanın yanı sıra diğer hastalıkların tedavisinde de bitkisel ve doğal kaynakların keşfi için ilham kaynağı olmuştur. Onun mirası, bilim dünyasında ve modern tıpta büyük bir etki bırakmaya devam etmektedir. Tu Youyou, geleneksel bitkisel tedavi yöntemlerinin modern farmakolojide nasıl bir yere sahip olabileceğini göstererek bilimsel araştırmalara ve tıp uygulamalarına önemli katkılarda bulunmuştur.